Američka pomoć SFR Jugoslaviji, ekonomski i vojno. “Trumanova jaja”. Šta je sve Jugoslavija dobila?
Dana 14. novembra 1951. godine, na ogromno iznenađenje javnosti, američki predsjednik Harry Truman zatražio je od Kongresa da odobri vojnu i ekonomsku pomoć za komunističku Jugoslaviju. Ta akcija je bila dio američke politike koja je produbljivala razdor između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza.
Sjedinjene Države su tokom Drugog svjetskog rata podupirale borbu Titovih komunističkih snaga protiv njemačke okupacije. U poslijeratnom razdoblju, početkom Hladnog rata, odnosi dvije zemlje su zahladnili. Tito je bio smatran sredstvom Staljinovog širenja u jugoistočnu Evropu. Međutim, nakon rezolucije Informbiroa 1948. godine dolazi do Titovog razlaza sa Staljinom, iako je nastavio sa komunističkom ideologijom, ali na svoj način. Od tada, izjavio je, Jugoslavija će odrediti i usmjeravati vlastitu domaću i stranu politiku bez uplitanja Sovjetskog Saveza.
Američki dužnosnici brzo su vidjeli propagandnu priliku u sukobu između bivših komunističkih saveznika. Iako je Tito bio komunist, bio je barem nezavisni komunist koji bi mogao biti koristan saveznik u Evropi. Kako bi pomogli Titu, Sjedinjene Države podržale su 1949. godine nastojanja Jugoslavije da steknu mjesto u prestižnom Vijeću sigurnosti Ujedinjenih nacija. Dana 14. novembra 1951. godine, predsjednik Truman zatražio je od Kongresa pružanje ekonomske i vojne pomoći Jugoslaviji. Tada je u svom govoru izjavio sljedeće: „Prošlo ljeto Jugoslavija je možda pretrpjela najgore suše u svojoj historiji. Došlo je do velikog propadanja usjeva, a nedostatak hrane i stočne hrane doveo je do klanja stoke. Kao rezultat toga, Jugoslaviji prijeti glad ove zime. Suša, posljedica propadanja usjeva i smrt i glad u Jugoslaviji je ozbiljno utiču na sigurnost Sjevernoatlantskog područja. Ti događaji opasno oslabljuju sposobnost Jugoslavije da se brani od agresije, jer, među ostalim posljedicama, ugrožava borbenu sposobnost jugoslavenskih oružanih snaga“. Ta je pomoć odobrena.
Pomoć se sastojala u nabavci naoružanja za odbranu od eventualne sovjetske agresije, te u žitaricama, sjemenu i nafti. Potpisani su brojni dokumenti koji su garantovali pomoć u hrani, ali i nabavljanju vojne opreme. Seljaci su dobili priliku podići kredit kako bi mogli kupiti sjeme, gnojivo i radne mašine. Industrijska proizvodnja doživjela je veliki uspon jer je povećana potrošnja i izvoz što je doprinijelo ekonomskoj situaciji Jugoslavije. Tokom 1954. povećala su se ulaganja u robu široke potrošnje i poljoprivrednu proizvodnju, što je trebalo potaknuti ličnu potrošnju koja je u Jugoslaviji bila među najnižima u Evropi te ostvarenje ciljeva SAD-a o povećanju životnog standarda.
U naredne tri godine, Jugoslavija je dobila sve što su Amerikanci tada proizvodili osim atomske bombe. Stiglo je 292 klipna, 192 mlazna, 20 transportnih, 22 mlazna izviđačka i 43 nadzvučna aviona. Nadzvučne avione u tom trenutku, pored SSSR-a i SAD, posjedovale su samo Britanija i Francuska.
Dobijeno je i 1.120 bestrzajnih i 715 samohodnih topova, oko hiljadu protivavionskih topova, pet hiljada bazuka, 918 tenkova, 565 oklopnih automobila, 2.500 protivavionskih mitraljeza, 34.000 automata, 4.387 radio-uređaja, 545 agregata, 24 pokretne radionice veze, hiljade brodskih topova i mitraljeza, bacača raketa, protivpodmorničkih dubinskih mina, radara, bombi, stotine hiljada najrazličitijih granata. U Postojini je bilo raspoređeno 200 tenkova zbog straha Amerikanaca da bi sovjetska armija mogla kroz tzv. „ljubljanska vrata” prodrjeti u sjevernu Italiju.
Pomoć se ogledala i u kulturi, naročito u uvozu filmova. Jedan od prvih filmova uvezenih iz Amerike koji je doživio uspjeh bio je film Bal na vodi kojeg je u razdoblju od šest mjeseci pogledalo oko 333000 ljudi. Taj film postao je najgledaniji film, a predstavljao je bijeg od svakodnevnog života i upoznavanje s američkim bogatim načinom života prepunim materijalnim obiljem.
Međutim, Jugoslavija se pokazala kao nepouzdana saveznica u Hladnom ratu. Nakon Staljinove smrti i dolaska Hruščova na čelo Sovjetskog Saveza, dolazi do otopljenja odnosa između dvije komunističke zemlje. Tito je dao podršku sovjetskoj invaziji Mađarske 1956. godine, ali je oštro kritikovao rusku intervenciju u Čehoslovačkoj 1968. godine.
Iako su se Sjedinjene Države divile Titu za svoj nezavisan stav, smatrale su da bi ta nezavisnost možda mogla biti malo veća. Tokom 1950-ih i 1960-ih poticao je i podupirao pokrete nezavisnosti među zemljama Trećeg svijeta, protivno politici Sjedinjenih Država koje su namjeravale prisiliti te zemlje da odaberu njenu stranu u borbi između Istoka i Zapada.
Odnosi između Sjedinjenih Država i Jugoslavije znatno su se otoplili nakon Titove kritike Sovjetskom Savezu za vojnu intervenciju u Čehoslovačkoj 1968. godine, ali opet su se ohladili kada je podržao Sovjete tokom arapsko-izraelskog sukoba 1973.
Šta su “Trumanova jaja”?
To je zapravo poslijeratna humanitarna pomoć, koju su saveznici bacali iz aviona. Paket je sadržavao, između ostalog, jaja u prahu, koja kada se razmute u vodi, stvaraju identičnu smjesu kao prava jaja. Postoje čak neke tvrdnje da to zapravo nisu prava jaja u prahu, nego nešto drugo u prahu, pa kad se pomiješa sa vodom dosta nalikuje jajima.
Paket je sadržavao jaja i mlijeko u prahu, marmeladu, brašno, sapun, šećer, itd.
Ovako je izgledao paket “Trumanovih jaja”:
