Helikopter “Gazela”. Ponos JNA! Gdje je nastao i zašto je bio u službi JNA? (FOTO)

Projektovan u francuskoj firmi Sud Aviation, kasnije Aerospatiale, Gazela predstavlja prvi helikopter na svetu sa fenestronom umesto repnog rotora.

Nastao je kao potreba francuske armije za lakim osmatračkim helikopterom radi zamene helikoptera tipa Alouette III a da bi novi helikopter bio interesantniji i privlačniji na tržištu, vremenom je dobio više namena. Prvi prototip sa oznakom SA-340 imao je repni rotor preuzet sa helikoptera Alouette II i poleteo je 7. aprila 1967. Iste godine prototp je leteo 307 km/h na zatvorenom kursu od 3 km i tako postavio svetski rekord. Drugi prototip je dobio fenestron i poleteo početkom 1968. Još u ranoj fazi projektovanja Velika Britanija je izrazila interes za ovaj helikopter pa je potpisan ugovor o proizvodnji velikog broja helikoptera u kompaniji Westland. Britanci su proizvodili 65 posto delova trupa i bili zajednički partner u daljem razvoju i unapređivanju helikoptera. U francuskim i britanskim vojnim snagama helikopteri sa oznakama SA-341 i SA-342 koriste se za školovanje pilota, kao helikopter za vezu, za VIP prevoz, eskort jedinica KoV, kao lovac helikoptera, za protivoklopnu borbu i kao izviđač. Licencna proizvodnja je bila organizovana u jugoslovenskoj fabrici SOKO-Mostar i u egipatskoj Arab British Helicopter Company-Helwan. Ukupno je helikopter koristila 41 država u vojnim i civilnim varijantama.

Gazela u JNA

 
SFRJ je početkom 70-tih godina 20. veka pokazala interesovanje za nabavku ovog helikoptera i 1971. potpisala ugovor za licencnu proizvodnju. To je u početku bila delimična licenca sa kooperacijom da bi se ubrzala proizvodnja i uvođenje u naoružanje.  Prvi od 21 helikoptera je nabavljen u Francuskoj u varijanti SA-341G a stigli su u periodu 1973-1976. Dobili su vojne evidencijske brojeve 12001-12021 ali je kasnije izvršena zamena brojeva (12601-614, 12631-636, 12801). Helikopteri ev. broja 12609-614 su sklopljenu u Jugoslaviji i dobili su domaće fabričke brojeve. Licencna proizvodnja 1978. godine počinje u fabrici SOKO-Mostar dok su motori ’’Astazou IIIB’’ proizvođeni u fabrici ’’21. maj’’ u Rakovici. Prvi jugoslovenski primerak sa ev. brojem 12615 predat je na ispitivanje decembra 1978.

Proizvođena je prvobitno varijanta SA-341H, ukupno 94 helikoptera. Remont je osvojen u Vazduhoplovnom zavodu ’’Moma Stanojlović’’ na Batajnici. Jugoslovenske varijante, od kojih su neke posebno razvijane, su nosile oznake HO-42 (helikopter-opšti, 36 helikoptera, ev. brojevi 12609-622, 651-672), Hi-42 HERA (helikopter-izviđač, 21 helikopter, ev. broj 12701-721), Hs-42 (helikopter-sanitetski, 6 helikoptera, ev. broj 12751-756), HN-42M GAMA (helikopter-naoružani, 36 helikoptera, ev. broj 12802-12837). Od 1986. do 1991. SOKO je proizveo 63 dodatna helikoptera varijante SA-342L sa jačim motorom ’’Astazou XIVM’’. Od toga 20 je bilo u varijanti HO-45 (helikopter-osnovni, ev. broj 12870-882 i 12890-896) i 43 HN-45M GAMA (helikopter-naoružani, ev. brojevi 12901-943). Izviđački Hi-42 HERA namenjeni za korekturu artiljerijske vatre, od opreme imaju ugrađen jugoslovenski sistem ’’Hera’’ napravljen na bazi francuske žirostabilisane platforme-nišana APX-334-25 sa laserskim daljinomerom, radio visinomerom, i Dopler navigacijskim sistemom Doppler 80/RNS 252. Ovim sistemom omogućen je precizan let do predviđenih tačaka osmatranja, tačno utvrđivanje pozicije objekata dejstva i predaja podataka artiljerijskim jedinicama.

Više na tangosix