SIGURNO NEBO JUGOSLAVIJE Čime je JNA branila nebo SFRJ? RV PVO! (FOTO, VIDEO)

Ratno vazduhoplovstvo i protivazdušna odbrana (skr.: RV i PVO), bilo je jedan od tri vida Jugoslavenske narodne armije, namijenjeno za zaštitu i prevlast u zračnom prostoru, kao i za podršku kopnenim i ukupnim oružanim snagama SFRJ. Formalno je osnovana 21. maja 1942. godine, tokom Narodnooslobodilačke borbe, a sa raspadom SFR Jugoslavije, nestalo je u izvornom obliku i transformiralo se u nova ratna zrakoplovstva, 1992. godine, po novostvorenim državama.

U periodu 1945-92. godine, Ratno zrakoplovstvo i protivzračna odbrana (RV i PVO) razvijali su se u skladu sa konceptom razvoja JNA, u duhu savremene zrakoplove naučne misli i tehnološkog razvoja u svijetu. Istovremeno, razvijani su i usavršavani vlastiti kadar, visoko školstvo i doktrina primjene RV PVO u savremenim uvjetima. Oslonac na vlastite snage je bio prioritet, te su realizirani rezultati u razvoju snažnog RV PVO, s jakom vlastitom tehnološkom bazom, o čemu svjedoči i izvoz oko 200 primjeraka vojnih aviona iz vlastitog razvoja i proizvodnje.

Prve zvanične aktivnosti, vezane za uvođenje raketnih sistema protivzračne odbrane, bili su razgovori, vođeni s Englezima o kupnji jedne raketne baterije, krajem pedesetih godina prošlog stoljeća. U tome razdoblju, u maju 1960. godine, odigrao se događaj obaranja izviđačkog, američkog aviona U-2, sa raketom zemlja-zrak, iznad sovjetske teritorije. Jugoslavensko vojno izaslanstvo, na čelu sa zapovjednikom RV PVO, prilikom posjete SSSR-u, pokrenula je proces nabave raketnih sistema, sovjetskog porijekla.

Razvoj PVO, sistemski je otpočeo s formiranjem 250-og raketnog puka. Naredbom strogo povjerljivo br. 423, formiran je 250-ti raketni puk protivzračne odbrane, 24. septembra 1962. godine. Bila je to prva raketna jedinica protivzračne odbrane Jugoslavenske Narodne Armije, na aerodromu Batajnica, sa zadatkom odbrane zračnog prostora u rejonu glavnog grada tadašnje Federativne narodne republike Jugoslavije, Beograda. Tada je počela isporuka i uvođenje u operativnu upotrebu, novembra 1962. godine, raketnog sistema “dvina”. Dvina ima oznaku S-75, (po NATO klasifikaciji SA-2 “Guideline”) .

PVO puk je imao prva bojeva gađanja u junu 1963. a drugo u junu 1964. godine, kome je prisustvovao i predsjednik Tito .

Formiran je i 155-ti raketni puk 1967. godine, koji je iste godine opremljen sistemom M-2 “Volhov-M” (po klasifikaciji NATO SA-N-2 “Guideline”)

Uslijedilo je formirnje 350-og raketnog puka, 1975. i 450-og 1976. godine, opremljenih sa raketnim sistemima S-125 Neva, koji je imao bolje karakteristike, na manjim visinama.

Početkom sedamdesetih godina, u redefinisanoj doktrini RV PVO, uspostavljena su osnovna načela organizacije i borbene upotrebe raketnih jedinica (RJ) PVO. Prema tim načelima, RJ PVO teritorija, označavaju se kao najučinkovitije sa svojom vatrenom moći u cijelom sistemu PVO, ali se također realno sagledava njihova osjetljivost na elektronička ometanja i njihov nedostatak slabe mobilnosti i pokretljivosti. U cilju ublažavanja tih nedostataka, nabavljeno je i 17 kompleta mobilnih raketnih sistema 2K12 Kub, u razdoblju od 1975. do 1977. godine .

RJ su organizacijski formirane u divizione, pukovnije i brigade. Raketni divizion je bio osnovna, zaokružena i nedjeljiva taktička vatrena jedinica stalnog sastava, koja je načelno djelovala u sastavu puka ili brigade a sastojao se iz: komande, raketne baterije, baterije za vođenje raketa, baterije LPAA (lake protuavionske artiljerije), jedinica za vezu i jedinice za pozadinsko obezbeđenje .

Raketni puk protuzračne odbrane, bila je taktička postrojba promjenjivog sastava. Bio je naoružan s jednim raketnim sistemom, a sastojao se od komande, četiri do šest raketnih, jednog raketnotehničkog diviziona, prištapskih i obezbeđujućih jedinica .

Raketna brigada, bila je viša taktička jedinica promjenjivog sastava, naoružana s istim ili mješovitim raketnim sistemima. Sastojala se od komande, šest do osam raketnih diviziona jednog do dva raketnotehnička diviziona, prištapskih, obezbeđujućih i pozadinskih jedinica. Raketne brigade su organizacijski organizirane u periodu od 1980. do 1985. godine, kao najveće taktičke postrojbe, roda RV PVO.

U razdoblju 1975. do 1980. godine, uveden je u raketne pukovnije savremeni sistem automatizacije AS-75, namijenjen za zapovijedanje. Sistem je osiguravao efikasniju upotrebu raketnih jedinica, automatski izbor cilja, s većim raspoloživim vremenom za reagiranje, a sa time i većom vjerovatnošću uništenja određenog cilja .

U cilju povećanja otpornosti raketnih jedinica, realiziran je obiman program uređenja teritorije i njihovog borbenog rasporeda. Sa time je povećana žilavost raketnih jedinica, na djelovanje neprijateljske avijacije, a povećana je njihova pokretljivost i manevarske karakteristike .

U funkciji PVO je bila i masovna upotreba prijenosnih IC raketa zemlja-zrak 9K32 Strela-2 i 9K38 Igla, koje se lansiraraju s ramena vojnika ” strijelca”. U tvornici “Krušik” u Valjevu, masovno su ove rakete proizvođene po licenci, u osnovnoj i u modificiranoj verziji.

Protuzračnu odbranu u JNA, sačinjavali su rodovi: Artiljerisko-raketne jedinice (ARJ) i “Vazduhoplovno obavještavanje, javljanje, izviđanje i navođenje (VOJIN). Integriranim radom i izvršavanjem zadataka, ova dva roda, bila je pokrivena PVO teritorije SFRJ .

Oprema koju je koristio rod VOJIN, posebno je visokog tehnološkog nivoa i visoke sofisticiranosti, te je nila na posebnim izvoznim listama, s velikim ograničenjima. Zbog tih razloga, uvijek je postojao raskorak između zahtijevanih potreba i realizacije. Potreba da se u svakom od zrakoplovnih korpusa oformi po jedan puk VOJIN nije bilo moguće ostvariti, zbog nedostatka opreme i kadrova.

U razdoblju od 1966. do 1977. godine, učinjen je značajan iskorak u razvoju i organizaciji roda VOJIN. U tome razdoblju, nabavljeni su sovjetski radari velikog dometa P-14, P-12 i P-15 za male visine, a za velike PR-11. Postojeći radari P-30 su modificirani u P-35, s poboljšanim osobinama. Uvedena je prva generacija automatiziranog sistema za informacije u VOJIN RV PVO. Bio je to sovjetski sistem ZRAK-1P, koji je omogućavao poluatomatsko praćenje i primopredaju informacija, o ciljevima u zračnom prostoru, poluatomatsko navođenje lovačkih aviona presretača i zapovijedanje u jedinicama do razine divizije PVO. Ubrzo je uveden švedski savremeniji sistem atomatizacije AS-70 (strilom), sa znatno većom mogućnošću od prethodnog ZRAK-1P.

U periodu 1975. do 1980. godine, uslijedila je organizacijska promjena VOJIN-a, prešlo se na pukove bataljonskog sastava, s bataljonskim centrima. U tom periodu uslijedila je značajna tehnička modernizacija. Uvedena je savremena automatizacija s uvođenjem sistema AS-74, na bazi računara treće generacije. Uvođenjem tog sistema razriješen je problem integracije sadejstva lovačke avijacije i raketnih jedinica PVO u istoj zoni. U narednih pet godina nastavljena je modernizacija VOJIN-a, s ugovaranjem suvremenih osmatračkih radara za velike visine, srednjeg i velikog dometa i sistema automatizacije s primjenom mikroprocesorske tehnologije, vrhunskih performansi. Rodu VOJIN je podignuta otpornost na elektronsko ometanje, ali je ostao potpuno neriješen problem identifikacije ciljeva i ograničenog dometa radarskog motrenja na malim visinama. U perspektivi je trebao i taj domen karakteristika VOJIN PVO biti poboljšan, s nabavkom sistema S-300, što nije realizirano uslijed raspada država SSSR-a i Jugoslavije.

Zapovjednici RV PVO

Franjo Pirc, general-major (1944-1946)
Zdenko Ulepic, general-pukovnik (1946-1965)
Viktor Bubanj, general-pukovnik (1965-1970)
Milan Simović, general-pukovnik (1970-1972)
Enver Ćemalović, general-pukovnik (1972-1979)
Stevan Roglić, general-pukovnik (1979-1981)
Slobodan Alagić, general-pukovnik (1981-1985)
Anton Tus, general-pukovnik (1985-1991)
Zvonko Jurjević, general-pukovnik (1991-1992)
Božidar Stevanović, general-potpukovnik, (1992)

Načelnici štaba Komande RV PVO

Nikola Lozić, pukovnik
Zdenko Ulepic, general-major
Viktor Bubanj, general-major
Dušan Vlaisavljević, pukovnik
Vladimir Matetić, general-potpukovnik
Božo Lazarević, general-pukovnik
Radoslav Jović, general-potpukovnik
Milan Simović, general-potpukovnik
Enver Ćemalović, general-potpukovnik
Rade Suša, general-potpukovnik
Stevan Roglić, general-potpukovnik
Anton Tus, general-potpukovnik
Čedomir Kovačević, general-major
Nikola Maravić, general-potpukovnik
Zvonko Jurjević, general-pukovnik
Ljubomir Bajić, general-major

Načelnici zrakoplovnotehničke službe RV PVO

Ing. dr. Svetopolk Pivko, pukovnik
Ing. Karlo Jelinek, pukovnik
Franjo Lolić, pukovnik
Ing. dr. Zlatko Rendulić, general-potpukovnik
Ing. Milorad Paštrović, general-major
Ing. Veljko Majstorović, pukovnik
Ing. Branislav Đorđević, pukovnik

VIDEO: